در سیم‌کشی برق ساختمان و مکان‌های صنعتی و جاری سه سیم اصلی وجود دارد: سیم فاز، نول ارت. از بین این 3 سیم، سیم فاز و نول برای برقراری جریان برق ضروریست. هر کسی که در صنعت و تجارت با سیم و کابل سر و کار دارد به این سوال برخورده است که سیم فاز و نول چیست؟ کاربرد این سیم‌ها چیست و روش تشخیص این دو سیم از یک دیگر چیست؟ در این مقاله ما به تعریف و تشخیص و همچنین کاربرد این سیم‌ها پرداخته و تلاش می‌کنیم به زبان ساده شما را با این مفاهیم اشنا کنیم، پس با ما همراه باشید.
سیم فاز چیست؟
سیم فاز، سیمی مثبت و حامل بار الکتریکی می باشد که دارای جریان برق است و برق را از نیروگاه به سمت ما انتقال داده و به دستگاه‌های برقی می‌رساند. سیم فاز به نوعی خطرناک‌ترین نوع سیم در جهان به شمار می‌رود. علت خطرناک بودن این سیم، اختلاف پتانسیل آن با زمین است که به محض برخورد با بدن انسان، دچار برق گرفتگی شده و ممکن است باعث مرگ شود. به همین منظور برای استفاده از سیم فاز باید نکات ایمنی را رعایت کرده و از دستکش استفاده کنیم.
سیم نول چیست؟
سیم نول، مکمل سیم فاز است. سیم نول باعث می‌شود یک مسیر بسته در مدار ایجاد شود تا جریان برقی که از وسایل برقی خارج می‌شود، به مولد مدار بازگردد. وجود سیم نول (سیم صفر) در مدار الکتریسیته ضروری است. سیم نول عموما باعث برق گرفتگی نمی‌شود اما باید جانب احتیاط را رعایت کرده و بدون تجهیزات مناسب به این سیم نیز دست نزنیم.
سیم ارت چیست؟
سیم ارت یک سیم برای ایمنی در مدارهای برق است که به زمین متصل می‌شود تا جریان نشتی را به زمین منتقل کند (همچنین این سیم در وسایل برقی نیز استفاده می‌شود). کاربرد این سیم حفاظت از جان افراد در برابر برق گرفتگی می‌باشد. سیم ارت مانند یک مسیر امن، برق اضافی یا خطرناک را به زمین منتقل می‌کند.
نماد‌های سیم فاز، نول و ارت
- فاز (Phase / Live / Line): L
- نول (Neutral): N
- ارت (Earth / Ground / Protective Earth): E
در برخی منابع نماد فاز را L1، L2 و L3 (برای مدارهای سه فاز) و نماد سیم ارت را PE نیز می‌نویسند.
تفاوت سیم نول و ارت
شاید در ظاهر کارایی سیم نول و ارت یکی به نظر بیاید اما این دو سیم تفاوت های بسیاری با هم دارند. سیم نول وظیفه دارد جریان مصرف‌شده را بعد از عبور از وسیله برقی به مولد بازگرداند، در حالی که سیم ارت برای ایمنی طراحی شده و مستقیماً به زمین متصل است تا اگر جریان نشتی یا اتصال بدنه‌ای رخ دهد، مسیر امنی برای تخلیه برق ایجاد کند و مانع برق‌گرفتگی شود؛ بنابراین نول بخشی از مدار فعال است، اما ارت فقط در شرایط خطا عمل می‌کند.
تفاوت سیم فاز و نول
تفاوت اصلی سیم فاز و نول در این است که سیم فاز دارای ولتاژ بین خود و زمین است، در حالی که سیم نول دارای ولتاژ صفر بین خود و زمین است. علامت فاز و نول نیز مخالف یکدیگر است و سیم فاز مثبت و سیم نول منفی است.
اهمیت سیم ارت
سیم ارت نقش مهمی در جلوگیری از برق‌گرفتگی و آتش‌سوزی دارد. اگر سیم فاز دچار مشکل شود و جریان برق به بدنه فلزی دستگاه منتقل گردد، ارت وارد عمل می‌شود. در واقع، هرگاه به هر دلیلی برق به بدنه برسد، وجود سیم ارت باعث می‌شود جریان به زمین هدایت شده و فیوز یا کلید محافظ عمل کند؛ این حفاظت دقیقاً به دلیل وجود سیم ارت است. اگر نیاز به اطلاعات دقیق تری در مورد سیم ارت دارید پیشنهاد ما مقاله نحوه ااتصال سیم ارت را مطالعه نمایید.
روش‌های تشخیص سیم فاز و نول
برای تشخیص سیم فاز از نول چند روش مختلف وجود دارد:
- تشخیص از طریق فازمتر
- تشخیص از طریق رنگ عایق
- تشخیص بدون فازمتر
تشخیص سیم فاز و نول با فازمتر
ساده ترین روش تشخیص سیم فاز و نول، استفاده از فازمتر است. برای اینکار فقط کافیست در زمانی که جریان برق در سیم وجود دارد، فازمتر را به سیم متصل کنید. در صورتی که چراغ فازمتر روشن شد، سیم فاز و در صورتی که چراغ فازمتر روشن نشد، سیم نول یا ارت است. در برخی مواقع ممکن است سیم فاز و نول هر دو دارای جریان برق باشند. در این جور مواقع معمولا مشکل از قطع بودن سیم نول می‌باشد که با برطرف کردن آن، این مشکل حل خواهد شد.
تشخیص سیم فاز و نول از طریق رنگ
رنگ هر یک از سیم‌های فاز، نول و ارت بر اساس استاندارد با هم دیگر تفاوت دارند تا همه از یک روند پیروی کرده و تشخیص سیم‌ها از هم بسیار اسان‌تر شود.بر اساس استاندارد رنگ سیم فاز، می‌تواند هر رنگی به جز سفید، آبی و زرد/سبز باشد. رنگ سیم فاز عموما قرمز، قهوه‌ای، مشکی و زرد است. رنگ سیم نول آبی و رنگ سیم ارت زرد/سبز است.
تشخیص سیم فاز از نول بدون فازمتر
در این روش لازم است بدانید که جریان برق همواره از سیم فاز به سمت سیم نول حرکت می‌کند. بنابراین اگر هر یک از این دو سیم را به دستگاهی الکتریکی متصل کنید، با توجه به اینکه جهت جریان از فاز به نول است، می‌توان فاز و نول را از یکدیگر تشخیص داد.
نتیجه‌گیری
تشخیص فاز و نول، یکی از مهارت‌های ضروری در برق‌کاری است. روش‌های مختلفی برای تشخیص فاز و نول وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. بهترین روش برای تشخیص فاز و نول، استفاده از فازمتر است. زیرا این روش ایمن‌ترین و دقیق‌ترین روش موجود است. اما اگر فازمتر در دسترس ندارید، می‌توانید از روش‌های دیگری نیز استفاده کنید.