کنتاکتور چیست؟

کنتاکتور از جمله پرکاربردترین اجزای مدارهای الکتریکی به شمار می‌رود و برای قطع و وصل مدارهای با توان بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول نوعی کلید مغناطیسی است که شامل سه کنتاکت اصلی برای برقراری ارتباط بین تجهیزات الکتریکی و شبکه قدرت و چندین کنتاکت کمکی جهت بهره‌برداری در مدارهای فرمان می‌باشد. کنتاکتور (Contactor) مخفف دو کلمه کنترل کانتکت به معنای اتصال دهنده کنترل شونده؛ یک کلید الکترومغناطیسی است که به جهت قطع و وصل لحظه‌ای جریان برق از آن استفاده می‌شود.

تعریف کنتاکتور

اگر بخواهیم به زبان ساده کنتاکتور را شرح دهیم کنتاکتور مشابه یک کلید تک پل معمولی است که با اعمال ولتاژ به آن جریان برق را برقرار می‌کند. برقراری جریان برق در کنتاکتورها به وسیله یک بوبین انجام می‌پذیرد. بوبین (سیم پیچ) با استفاده از هسته ثابت پس از دریافت ولتاژ یک حالت الکترومغناطیسی (آهنربایی) پیدا می‌کند و هسته متحرک را به سمت خود جذب می‌کند. بدین ترتیب جریان برق در کنتاکتور برقرار می‌شود. با قطع جریان برق نیز این خاصیت از بین می‌رود و به کمک یک فنر شرایط هسته‌ها به حالت اولیه در می‌آید. اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم که کنتاکتور چیست باید گفت که کنتاکتور مثل یه کلید برق خودکار و هوشمنده است که می‌تواند از راه دور یا به‌صورت خودکار، برق یه دستگاه بزرگ (مثل موتور یا هیتر صنعتی) رو قطع و وصل کند.

اجزاء تشکیل دهنده کنتاکتور

• بوبین
• هسته ثابت
• هسته متحرک
• فنر
• ترمینال‌ها
• شاسی و قاب نگهدارنده تجهیزات

کاربرد کنتاکتور

کنتاکتور برای قطع و وصل جریان برق در مدارهای قدرت و کنترل به‌صورت خودکار و از راه دور به‌کار می‌رود. این وسیله معمولاً در تابلوهای برق صنعتی برای راه‌اندازی، توقف و حفاظت موتورهای الکتریکی، روشنایی و دیگر بارهای سنگین استفاده می‌شود. با تحریک بوبین کنتاکتور، میدان مغناطیسی ایجاد شده و کنتاکت‌های قدرت بسته یا باز می‌شوند. استفاده از کنتاکتور باعث افزایش ایمنی، سهولت کنترل و امکان اتصال تجهیزات حفاظتی مانند رله حرارتی برای جلوگیری از آسیب به موتور می‌شود.

تفاوت کنتاکتور با کلید تک پل

کلید تک‌پل وسیله‌ای ساده و دستی است که برای قطع و وصل مستقیم جریان برق در مدارهای سبک مثل روشنایی به‌کار می‌رود، در حالی‌که کنتاکتور یک وسیله الکترومغناطیسی صنعتی است که با تحریک بوبین خود، مدارهای قدرت را به‌صورت خودکار قطع و وصل می‌کند. به بیان دیگر، کلید تک‌پل برای کنترل دستی بارهای کم‌مصرف در خانه‌ها مناسب است، اما کنتاکتور برای کنترل از راه دور و ایمن بارهای سنگین مانند موتورها، پمپ‌ها و هیترها در تابلوهای برق صنعتی استفاده می‌شود.

قسمت‌های مختلف کنتاکتور

تمامی کنتاکتورهای موجود در بازار به صورت عمومی دارای سه قسمت هستند که این سه قسمت شامل مدار قدرت، مدار فرمان و مدار تغذیه بوبین می‌باشد.

مدار قدرت کنتاکتور

مدار قدرت کنتاکتور شامل سه ورودی و سه خروجی برق سه فاز است که می‌توان با اتصال جریان برق به ورودی و اتصال مصرف کننده مثل موتور، هیتر و … به خروجی، مدار مصرف کننده را به کنتاکتور متصل نمود.

مدار فرمان کنتاکتور

مدار فرمان کنتاکتور (کنتاکت کمکی) به قسمتی از مدار کنتاکتور گفته می‌شود که در هنگام قطع یا وصل شدن جریان برق سه فاز کنتاکتور از خود واکنش نشان می‌دهد. این واکنش با اتصال و یا عدم اتصال پلاتین های کمکی همراه است که به دو صورت NO و NC می‌باشد.

مدار تغذیه بوبین

مدار تغذیه بوبین در کنتاکتور، همان مدار فرمان است که وظیفه دارد بوبین را در زمان مناسب برق‌دار یا بی‌برق کند تا کنتاکت‌های اصلی عمل کنند. در این مدار معمولاً فاز از طریق فیوز فرمان وارد شستی استوپ (که به‌صورت نرمال بسته است) و سپس به شستی استارت (که به‌صورت نرمال باز است) می‌شود. خروجی استارت به پایه A1 بوبین متصل بوده و پایه A2 به نول وصل است.

وضعیت‌های مختلف کنتاکتور

کنتاکتورها دارای کنتاکت‌هایی است که با تحریک بوبین، وضعیتشان تغییر می‌کند. به‌طور کلی، کنتاکت‌های کنتاکتور به دو نوع Normally Open (نرمال باز) و Normally Close (نرمال بسته) تقسیم می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

حالت Normally Open

حالت اول Normally Open یا NO حالتی گفته می‌شود که در حالت عادی و در شرایطی که کنتاکتور غیر فعال است امکان عبور جریان از ترمینال وجود ندارد. در این حالت تنها در زمانی امکان عبور جریان وجود دارد که کنتاکتور فعال باشد. در واقع زمانی که کنتاکتور فعال می‌شود مدار NO بسته می‌شود. فرض کنید می‌خواهید با فعال شدن کنتاکتور یک لامپ نیز روشن شود. با اتصال لامپ به کنتاکت کمکی NO با فعال شدن کنتاکتور لامپ نیز روشن می‌شود و با غیر فعال شدن آن مدار مجدداً به حالت باز تغییر پیدا می‌کند.

حالت Normally Close

حالت دوم Normally Close یا NC است که در شرایط عادی و حالتی که کنتاکتور غیر فعال است مدار نرمالی کلوز فعال است و امکان عبور جریان از آن وجود دارد. در شرایطی که کنتاکتور فعال می‌شود کنتاکت های کمکی NC باز می‌شود و امکان عبور جریان وجود ندارد.

وظیفه بوبین در کنتاکتور

بوبین در کنتاکتور وظیفه فعال کردن جریان برق کنتاکتور را بر عهده دارد. در واقع زمانی که به بوبین ولتاژی داده می‌شود کنتاکتور فعال می‌شود. ولتاژ بوبین یکی از مهم ترین مواردی است که باید در هنگام خرید به آن دقت نمود. بوبین ها انواع مختلفی دارند که با برق AC یا DC و رنج ولتاژ گوناگونی قادر به فعالیت هستند که این موضوع در مشخصات کاری کنتاکتورها توسط شرکت سازنده ذکر می‌شود.

مشخصات فنی کنتاکتور

کنتاکتور ها دارای مشخصات فنی مهمی هستند که مصرف کننده قبل از خرید می‌بایست حتماً از آن ها اطلاع کافی داشته باشد. این مشخصات شامل ولتاژ نامی، جریان نامی، ولتاژ لحظه ای، تیپ کنتاکتور و مشخصات دیگری است که با علائم اختصاری به خصوصی در لیبل کنتاکتور درج می‌شود.

ولتاژ نامی کنتاکتور (Ue)

به رنج ولتاژ مجازی گفته می‌شود که کنتاکتور قادر به فعالیت در آن می‌باشد. اتصال ولتاژی بیش از ولتاژ نامی اعلام شده توسط سازنده سبب خرابی و آسیب به کنتاکتور می‌شود.

ولتاژ عایقی کنتاکتور (Ui)

به ولتاژ عایقی مابین کنتاکت ها با یکدیگر و یا با بدنه ولتاژ عایقی گفته می‌شود. این ولتاژ حداکثر میزان تحمل ولتاژ در هنگام جرقه زنی و آرک می‌باشد.

ولتاژ بوبین (Uc)

به مقدار ولتاژی که لازم است به جهت فعالسازی کنتاکتور به بوبین آن اعمال گردد.

جریان مجاز کنتاکتور (Le)

به میزان جریانی که یک کنتاکتور مجاز به عبور آن می‌باشد.

انواع جریان در کنتاکتور

بر روی کنتاکتورها عباراتی نظیر AC3 ،AC1 دیده می‌شود. این عبارات مربوط به سازگاری کنتاکتور با جریانی است که قرار است از آن عبور کند. در واقع از آنجایی که قطع و وصل جریان تجهیزات برقی مختلف با یکدیگر متفاوت است نیاز به علائم مشخصی است تا بیان کند آیا کنتاکتور مورد نظر ما مناسب برای مصرف کننده ما است یا نه. به عنوان مثال جریان وصل یک الکتروموتور با جریان وصل تجهیزات روشنایی تفاوت زیادی دارد در اینجا نیاز است تا علائمی بیان کند که چه کنتاکتوری مناسب برای هر یک از این جریان ها می‌باشد.

هنگام خرید کنتاکتور به چه مواردی دقت کنیم؟

• نوع کنتاکتور مورد نیاز خود را متناسب با مصرف کننده انتخاب نمایید.
• ولتاژ نامی کنتاکتور مورد نیاز خود را با توجه به ولتاژ عادی خط مورد نظر خود انتخاب کنید.
• میزان ولتاژ عایقی یک کنتاکتور باید بیشتر از ولتاژ نامی باشد یا در بدترین شرایط به صورت مساوی باشد.